📖 Bài này nằm trong chuỗi phát triển nội dung của dự án sách Anh Nhện. Mình rất vui nếu được chia sẻ lại nguyên văn (có ghi nguồn), mong các bạn đừng chỉnh sửa hay trích đoạn nha. 🫶
**Medium,**
Trong mỗi tương tác hằng ngày – từ trò chuyện đơn giản với bạn bè đến trao đổi công việc hay chia sẻ trong gia đình – não bạn luôn vận hành một cơ chế ngầm: thu thập thông tin - phân tích – dự đoán – phản ứng.
Và ở trung tâm của chuỗi này, chính là suy diễn – một phương pháp dự đoán, một phản xạ cực nhanh, cực tiện và… cực dễ sai.
Suy diễn là khả năng dự báo của bộ não, giúp bạn lấp đầy những khoảng trống thông tin để đưa ra hành động kịp thời.
“Nếu người đối diện nhìn bạn căng thẳng, bạn suy diễn rằng có thể họ đang giận, và chọn cách im lặng hoặc xoa dịu để tránh leo thang xung đột.” ”Nếu ai đó ngưng trả lời tin nhắn, bạn suy diễn rằng có thể họ đang bận, có sự quan tâm khác thú vị hơn, hoặc không thích mình, và quyết định không tương tác thêm.”
Trong một thế giới có đầy thông tin nhưng thiếu sự rõ ràng, suy diễn là công cụ giúp bạn giảm rủi ro, tăng tốc độ phản ứng và đạt được điều mình kỳ vọng.
Vấn đề là: bạn suy diễn dựa trên cái gì?
Suy diễn không vận hành mà không có cơ sở, nó luôn chạy qua một bộ lọc vô hình – nơi chứa các tiêu chuẩn, thiên vị và định kiến mà bạn tích lũy theo năm tháng.
Bạn tin rằng người giỏi là người biết “phản biện tới cùng”. Bạn mê kiểu giao tiếp tranh luận logic, quyết liệt tới bến. Người nào im lặng, phản bác yếu = không có chính kiến, thụ động. → Suy diễn: Khi thấy ai không tranh luận lại mình, bạn cho rằng họ yếu, không đủ tầm – dù thật ra họ đang quan sát, không muốn rơi vào cảnh bạn bè, đồng đội, công sự mâu thuẫn không cần thiết. → Hệ quả ngược: Mọi người tự động né tranh luận với bạn vì dễ xảy ra căng thẳng, tương tàn, bạn tự cô lập bản thân khỏi mọi người.
Bạn tin rằng “mạnh mẽ là không được rơi nước mắt”. Bạn đánh giá cao ai luôn gồng, giỏi che giấu cảm xúc. Ai thể hiện yếu đuối = “drama”, “không kiểm soát được mình”. → Suy diễn: Khi thấy ai đó rưng rưng trong tình huống nói chuyện, bạn gắn mác “mít ướt” hoặc “yếu” và đánh giá thấp — dù người đó đang can đảm đối diện với tổn thương của chính họ. → Hệ quả ngược: Mọi người sẽ tránh chia sẻ cảm xúc với bạn, và ngược lại bạn cũng mất đi cơ hội chia sẻ cảm xúc với người khác, bạn sẽ trở thành một người khô khan, cuộc sống cảm xúc nghèo nàn, hay còn gọi là EQ thấp.
Điều nguy hiểm không nằm ở hành vi suy diễn, mà nằm ở nền tảng suy diễn bị bóp méo — những bộ lọc vô hình mà ta tưởng là khách quan.
Vấn đề của suy diễn không chỉ nằm ở chỗ nó dựa trên bộ lọc cũ — mà còn ở chỗ kết quả lọc thông tin lần trước chưa được cập nhật theo thời gian.
Con người thay đổi. Rất nhanh. Có người sau một đêm đọc sách, một lần nói chuyện với chuyên gia, hay chỉ một lúc ngồi tự vấn đã nhìn ra điều mới. → Nếu bạn vẫn dùng phiên bản cũ của họ để suy diễn điều họ đang là, bạn không còn suy diễn nữa — bạn đang tự diễn.
Đó là lý do vì sao những suy diễn từng đúng, nếu không cập nhật, sẽ trở thành đánh đồng. Mà sự đánh đồng lặp đi lặp lại… là con đường ngắn nhất đến đổ vỡ.
Đừng chỉ suy diễn dựa trên bộ dữ liệu cũ – hãy tạo thói quen cập nhật lại thông tin mỗi lần giao tiếp.