📜 Bài viết hoàn thành: 2024 trên Notion – Đăng lần đầu: 2025 trên Medium

📖 Bài này nằm trong chuỗi phát triển nội dung của dự án sách Anh Nhện. Mình rất vui nếu được chia sẻ lại nguyên văn (có ghi nguồn), mong các bạn đừng chỉnh sửa hay trích đoạn nha. 🫶

Home, EQ.Blog

**Medium,**

Có bao giờ bạn nói một đằng, mà người nghe lại phản ứng như thể bạn vừa xúc phạm họ không? Rất có thể thông điệp bạn gửi đã bị “lọc” qua ba tầng vô hình mà ai cũng sở hữu — khiến câu nói gốc không còn nguyên bản.

Trong giao tiếp, mỗi cá nhân dường như sở hữu một “máy lọc thông tin cá nhân hóa” với ba lớp: Tiêu Chuẩn So Sánh, Sự Thiên Vị, và Định Kiến. Thông điệp từ người khác, khi bước vào hệ thống này, giống như một ly cocktail, qua mỗi tầng lọc lại bị tinh chỉnh lại một chút, đến khi rót ra thì chẳng còn gì giống nguyên bản ban đầu.

• Tiêu chuẩn so sánh là tầng lọc đầu tiên, tựa như cái rây kỹ lưỡng, loại bỏ bất kỳ điều gì không khớp với “khuôn khổ” và “kỳ vọng” của người nghe. “Cái này không hợp gu, cái kia chưa đủ chuẩn!” – mọi thứ không vừa với “khuôn vàng thước ngọc” đều bị loại thẳng tay
• Tiếp đến, sự thiên vị nhẹ nhàng khuấy lên, thêm chút cảm xúc, chút ý thích riêng, và tuyên bố: “Đây mới là phiên bản nâng cấp.” Một lời khen “Bạn làm tốt lắm” có thể bị nghe thành “Ừm, chỉ làm vậy thôi à, hơi thường nhỉ?”
• Cuối cùng, định kiến hoàn thiện khâu trang trí cuối với những nguyên liệu hầu như chẳng liên quan gì đến ly cocktail. Đôi khi, kết quả bị bóp méo đến mức chính người nói cũng phải thốt lên: “Tôi đâu có nói vậy mà!”.

Và thế là toang, dù ai cũng cố gắng giao tiếp, thông điệp cứ như những ngọn gió, bay đi mãi mà chẳng bao giờ đến đúng bến bờ cần đến.

Bộ ba lưới lọc này góp phần hình thành nên cách con người suy nghĩ và hành động, nhưng chúng khác nhau về bản chất, cách hình thành và vai trò trong tư duy. Dưới đây là sự phân biệt rõ ràng giữa ba khái niệm:

Tiêu chuẩn so sánh (Reference) – Những “thước đo ngầm” khiến ta thấy mình (hoặc người khác) không bao giờ đủ

“Tiêu chuẩn so sánh” là những “thước đo ngầm” mà con người sử dụng để đánh giá, so sánh hoặc đưa ra quyết định – người khác, hoặc chính mình. Nó giống như cái thước dây vô hình mà ai cũng mang theo, thỉnh thoảng kéo ra đo người khác… rồi tiện thể tự đo lại mình. Những tiêu chuẩn này có thể xuất phát từ kiến thức hợp gu, tiêu chuẩn xã hội, hoặc mấy chuyện “ngày xưa tôi từng như thế”.

Đặc điểm:

• Tính “trung lập”: Tiêu chuẩn này tự nhận là khách quan, nhưng đôi khi chỉ phản ánh góc nhìn riêng của mỗi người. Nó giúp chúng ta tự tin phán xét mà không cảm thấy tội lỗi.
• Mang tính so sánh: Hễ gặp tình huống mới, bộ não liền lục tìm tiêu chuẩn cũ để so sánh. Đôi khi so sánh xong, nhận thức thì rõ hơn… nhưng cảm xúc thì mệt hơn.
• Dựa trên thực tế: Những tiêu chuẩn này thường bắt nguồn từ kinh nghiệm, kiến thức, hoặc chuẩn mực xã hội. Và cái gọi là thực tế… đôi khi chỉ phản ánh thế giới quan của người đang cầm thước.

Tiêu chuẩn so sánh không có lỗi – lỗi là ở chỗ chúng ta đôi khi quên rằng, so sánh mà kết quả không mang lại lợi ích thì thành ra mình tự làm khó mình.

Ví dụ 1: So thân hình với “gymer idol”

Một bạn nhìn thấy bài đăng của một gymer idol với caption kiểu: “Phải tập phần này thì người bạn mới cuốn hút*!*” Bạn nhìn lại mình trong gương, thấy mình chưa được như thế…

• Thước đo ngầm: “Mình phải đạt thân hình chuẩn mới tự tin mặc đồ khoe dáng đi chơi.”